Świadczenie pielęgnacyjne od 1 stycznia 2024 r. – nowe zasady
Od 1 stycznia 2024 r. obowiązują nowe przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych regulujące warunki przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego, które wprowadziła ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym.
Komu przysługuje świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach
Świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach mogą otrzymać osoby, które sprawują opiekę nad osobami z niepełnosprawnościami w wieku do ukończenia 18. roku życia.
Nie ulegają natomiast zmianie rodzaje orzeczeń o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, które są wymagane przy ubieganiu się o świadczenie pielęgnacyjne.
W związku z tym, od 1 stycznia 2024 r., tak jak dotychczas, aby otrzymać świadczenie pielęgnacyjne wymagane jest, aby osoba wymagająca opieki legitymowała się ważnym orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji (takie orzeczenie zawiera informację w punktach 7 i 8 o treści: „wymaga”) albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Zmienione przepisy rozszerzają również krąg osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego – od 1 stycznia 2024 r. świadczenie pielęgnacyjne przysługuje następującym opiekunom:
- matce albo ojcu,
- innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359 oraz z 2022 r. poz. 2140) ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom,
- opiekunowi faktycznemu dziecka,
- rodzinie zastępczej, osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, dyrektorowi placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektorowi regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektorowi interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego.
Możliwość łączenia pracy zawodowej z pobieraniem świadczenia pielęgnacyjnego
Jedną z najważniejszych wprowadzanych zmian jest możliwość łączenia aktywności zawodowej, bez żadnych ograniczeń, z pobieraniem świadczenia pielęgnacyjnego. Wynika to z nowelizacji art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych polegającej na wykreśleniu od 1 stycznia 2024 r., przy ustalaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na nowych zasadach, warunku rezygnacji bądź niepodejmowania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przez opiekuna sprawującego opiekę nad osobą niepełnosprawną, jako warunku przyznania opiekunowi prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Ustawodawca wykreślił z treści ww. przepisu przesłankę rezygnacji/niepodejmowania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej jako warunku otrzymywania przez opiekuna osoby niepełnosprawnej świadczenia pielęgnacyjnego, właśnie po to aby od 1 stycznia 2024 r., przy ustalaniu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na nowych, obowiązujących od 1 stycznia 2024 r. zasadach, zatrudnienie lub inna praca zarobkowa opiekuna - jej rodzaj/wymiar/miejsce wykonywania/wysokość uzyskiwanego wynagrodzenia, itp. - nie miały żadnego wpływu na prawo do świadczenia pielęgnacyjnego.
Również posiadany przez opiekuna status rolnika, małżonka rolnika, czy domownika rolnika, nie stanowi żadnej przeszkody w otrzymywaniu od 1 stycznia 2024 r. świadczenia pielęgnacyjnego na nowych zasadach, bez konieczności rezygnacji przez opiekuna będącego rolnikiem, małżonkiem rolnika lub domownikiem rolnika z prowadzenia gospodarstwa rolnego/z pracy w gospodarstwie rolnym, co wynika z uchylenia art. 17b ustawy o świadczeniach rodzinnych.
Świadczenie pielęgnacyjne na nowych, obowiązujących od 1 stycznia 2024 r. zasadach, przysługuje również w sytuacji gdy opiekun dziecka w wieku do ukończenia 18 r. życia ma ustalone prawo do własnej emerytury lub renty lub innego świadczenia emerytalno-rentowego, co wynika z uchylenia art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych.
Podwyższenie wysokości świadczenia pielęgnacyjnego
Nowe przepisy przewidują również, że w przypadku gdy opiekun otrzymujący świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach sprawuje opiekę nad więcej niż jedną osobą (dzieckiem) w wieku do ukończenia 18. roku życia legitymującą się odpowiednim ww. orzeczeniem o niepełnosprawności, to wysokość świadczenia pielęgnacyjnego jest podwyższana o 100% na drugą i każdą kolejną osobę, nad którą sprawowana jest opieka – warunkiem jest złożenie wniosku przez opiekuna o podwyższenie świadczenia pielęgnacyjnego (uwaga: nie dotyczy to dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektora regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej oraz dyrektora interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego).
Wnioski o świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach
Wnioski o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego na nowych zasadach można składać od dnia wejścia w życie nowych przepisów czyli od 1 stycznia 2024 r. Organami właściwymi do przyjmowania rozpatrywania i wypłaty świadczenia pielęgnacyjnego pozostają wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast właściwi ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o to świadczenie. W praktyce w gminach i miastach to zadanie realizują najczęściej ośrodki pomocy społecznej lub centra usług społecznych, a także urzędy miast i gmin oraz inne jednostki organizacyjne danej gminy/miasta takie jak centra świadczeń socjalnych.
Tak jak dotychczas, wnioski będzie można składać tradycyjnie na formularzach papierowych, które ma obowiązek udostępnić ww. organ lub drogą elektroniczną za pośrednictwem portalu Emp@tia na stronie empatia.mpips.gov.pl
Uwaga: osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem w wieku do ukończenia 18 r. życia, które pobierają już świadczenie pielęgnacyjne przyznane im zgodnie z dotychczasowymi przepisami i które będą chciały po 31 grudnia 2023 r. otrzymać świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach, muszą również złożyć nowy wniosek o to świadczenie z jednoczesnym oświadczeniem o rezygnacji ze „starego”, dotychczas otrzymywanego świadczenia pielęgnacyjnego.
Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego
Od 1 stycznia 2024 r. wysokość świadczenia pielęgnacyjnego wynosi 2988 zł miesięcznie.
Świadczenie pielęgnacyjne na starych zasadach i specjalny zasiłek opiekuńczy
Z dniem wejścia w życie ustawy o świadczeniu wspierającym czyli 1 stycznia 2024 r. zostaje uchylony art. 16a ustawy o świadczeniach rodzinnych regulujący zasady przysługiwania specjalnego zasiłku opiekuńczego. Jednakże, na podstawie przepisów przejściowych, specjalny zasiłek opiekuńczy będzie mógł być nadal przyznawany także po 31 grudnia 2023 r. na zasadzie zachowania praw nabytych, które są uregulowane w przepisach przejściowych ustawy o świadczeniu wspierającym.
Ochrona praw nabytych dotyczy również opiekunów, którym przyznano świadczenie pielęgnacyjne na strych zasadach obwiązujących do 31 grudnia 2023 r.
Zatem osoby, które przed dniem lub po dniu wejścia w życie ustawy o świadczeniu wspierającym nabyły lub nabędą prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r. i za okres co najmniej do dnia 31 grudnia 2023 r. będą uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego, zachowają prawo do tych świadczeń na zasadzie ochrony praw nabytych na obowiązujących do 31 grudnia 2023 r. dotychczasowych zasadach przewidzianych w ustawie o świadczeniach rodzinnych – jednak nie dłużej niż do końca okresu, na który prawo zostało przyznane.
Ww. osoby, zachowają prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r., również w przypadku, gdy osobie nad którą sprawują opiekę zostało wydane nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie o niepełnosprawności. Warunkiem zachowania prawa odpowiednio do świadczenia pielęgnacyjnego i specjalnego zasiłku opiekuńczego w tym przypadku konieczne będzie złożenie wniosku o nowe orzeczenie o stopniu niepełnosprawności albo o niepełnosprawności w terminie 3 miesięcy od dnia następującego po dniu, w którym upłynął termin ważności dotychczasowego orzeczenia, a następnie złożenie wniosku o świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy w terminie 3 miesięcy, licząc od wydania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności albo o niepełnosprawności (art. 63 ust. 3 ustawy).
Uwaga: prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego na zasadach dotychczasowych przysługiwać będzie ww. osobom korzystającym z ochrony praw nabytych również po upływie okresu zasiłkowego na który ten zasiłek został przyznany (czyli także na kolejne okresy zasiłkowe) pod warunkiem, że wniosek o ustalenie prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego na nowy okres zasiłkowy zostanie złożony w terminie 3 miesięcy od dnia następującego po dniu, w którym zakończył się dotychczasowy okres zasiłkowy (czyli w ciągu 3 miesięcy od dnia 31 października danego roku kalendarzowego).
PRZYKŁADY:
Przykład 1.
Opiekun dorosłej osoby legitymującej się od 5 lat orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności złożył wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego 20 grudnia 2023 r. Organ właściwy rozpatruje wniosek w styczniu 2024 r., czyli po wejściu w życie nowych przepisów regulujących zasady przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego. Jakie przepisy (stare czy nowe) należy w tym przypadku zastosować rozpatrując wniosek o świadczenie pielęgnacyjne?
Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, prawo do świadczeń rodzinnych ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, do końca okresu zasiłkowego. Ponadto, zgodnie z art. 24 ust. 4 ww. ustawy, prawo do zasiłku pielęgnacyjnego lub świadczenia pielęgnacyjnego ustala się na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W przypadku wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności na czas określony prawo do zasiłku pielęgnacyjnego lub świadczenia pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia.
W związku z powyższym, organ właściwy, rozpatrując w styczniu 2024 r. wniosek, który został złożony w grudniu 2023 r. ma obowiązek ustalić czy w tej sprawie prawo do świadczenia pielęgnacyjnego powstało od grudnia 2023 r., tj. od miesiąca złożenia wniosku o świadczenie pielęgnacyjne. Czyniąc to organ właściwy ustala, że opiekun spełnia wszystkie warunki do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego już od grudnia 2023 r. na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r., co oznacza, że w tym przypadku prawo do świadczenia pielęgnacyjnego powstało do 31 grudnia 2023 r. Oznacza to, że stosując art. 63 ust. 1 ustawy o świadczeniu wspierającym, organ właściwy ma obowiązek przyznać świadczenie pielęgnacyjne w oparciu o przepisy dotychczasowe ustawy o świadczeniach rodzinnych od grudnia 2023 r. do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa ważność orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności osoby wymagającej opieki.
Przykład 2.
Opiekun dorosłej osoby legitymującej się od 5 lat orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności złożył wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego 20 grudnia 2023 r. Jednak dopiero 2 stycznia 2024 r. ten opiekun zrezygnował z zatrudnienia (rozwiązał umowę o pracę). Organ właściwy rozpatruje wniosek w styczniu 2024 r., czyli po wejściu w życie nowych przepisów regulujących zasady przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego. Jakie przepisy (stare czy nowe) należy w tym przypadku zastosować rozpatrując wniosek o świadczenie pielęgnacyjne.
Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych prawo do świadczeń rodzinnych ustala się, począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami, do końca okresu zasiłkowego. Ponadto, zgodnie z art. 24 ust. 4 ww. ustawy, prawo do zasiłku pielęgnacyjnego lub świadczenia pielęgnacyjnego ustala się na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W przypadku wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności na czas określony prawo do zasiłku pielęgnacyjnego lub świadczenia pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia.
W związku z powyższym, organ właściwy, rozpatrując w styczniu 2024 r. wniosek, który został złożony w grudniu 2023 r. ma obowiązek ustalić czy w tej sprawie prawo do świadczenia pielęgnacyjnego powstało od grudnia 2023 r., tj. od miesiąca złożenia wniosku o świadczenie pielęgnacyjne. Czyniąc to, organ właściwy ustala, że opiekun nie spełnia wszystkich dotychczasowych warunków do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego od grudnia 2023 r., a dopiero od 2 stycznia 2024 r, ponieważ rezygnacja z zatrudnienia opiekuna nastąpiła dopiero w styczniu 2024 r. Oznacza to, że w tym przypadku nie powstało prawo do świadczenia pielęgnacyjnego do dnia 31 grudnia 2023 r. na podstawie przepisów dotychczasowych, co w konsekwencji oznacza, że w sprawie nie mają zastosowania przepisy przejściowe art. 63 ust. 1 ustawy o świadczeniu wspierającym dotyczące ochrony praw nabytych. W związku z powyższym wniosek powinien zostać rozpatrzony w oparciu o obowiązujące od 1 stycznia 2024 r. przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych, czyli poprzez wydanie decyzji o odmowie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na wiek osoby niepełnosprawnej powyżej 18 r. życia (art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2024 r.).
Przykład 3.
Dorosła osoba z niepełnosprawnością złożyła wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności 1 grudnia 2023 r. Orzeczenie ustalające znaczny stopień niepełnosprawności zostało wydane 15 grudnia 2023 r. Z kolei opiekun tej osoby składa wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego na dotychczasowych zasadach 10 lutego 2024 r. Czy w tym przypadku przy rozpatrywaniu wniosku o świadczenie pielęgnacyjne będą miały zastosowanie dotychczasowe przepisy, które obowiązywały do 31 grudnia 2023 r.?
Zgodnie z obowiązującym w niezmiennym brzmieniu art. 24 ust. 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia uzależnionego od niepełnosprawności, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności (jest to od wielu lat obowiązujący przepis na podstawie którego prawo do świadczenia pielęgnacyjnego może powstać nie od miesiąca złożenia wniosku o to świadczenie lecz za okres wcześniejszy, tj. od miesiąca złożenia wniosku o odpowiednie orzeczenie o niepełnosprawności/stopniu niepełnosprawności osoby wymagającej opieki).
Organ właściwy, rozpatrując w lutym 2024 r. w opisanym przypadku wniosek o świadczenie pielęgnacyjne złożony w lutym 2024 r., ma zatem obowiązek ustalić, czy w tej sprawie, na podstawie przepisów dotychczasowych, przysługuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego od grudnia 2023 r., tj. od miesiąca złożenia wniosku o orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, w szczególności czy zachowany jest termin na złożenie wniosku o świadczenie pielęgnacyjne wskazany w art. 24 ust. 2a i czy spełnione są co najmniej na dzień 31 grudnia 2023 r. warunki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego określone w art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu dotychczasowym, tj. obowiązującym do 31 grudnia 2023 r.
Czyniąc to, organ właściwy ustala, że opiekun spełnia wszystkie warunki do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego już od grudnia 2023 r. na zasadach obowiązujących do dnia 31 grudnia 2023 r. oraz ustala, że zachowany został termin na złożenie wniosku o świadczenie pielęgnacyjne wskazany w ww. art. 24 ust. 2a, co oznacza, że w tym przypadku prawo do świadczenia pielęgnacyjnego powstało od grudnia 2023 r. (tj. od miesiąca złożenia wniosku o wymagane orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, a nie od miesiąca złożenia wniosku o świadczenie pielęgnacyjne na podstawie tego orzeczenia). Oznacza to, że stosując art. 63 ust. 1 ustawy o świadczeniu wspierającym, organ właściwy ma obowiązek w tym przypadku przyznać świadczenie pielęgnacyjne w oparciu o przepisy dotychczasowe ustawy o świadczeniach rodzinnych od grudnia 2023 r. do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa ważność orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności osoby wymagającej opieki.
Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego w przypadku śmierci osoby wymagającej opieki
Nowym przepisem, który zacznie również obowiązywać od 1 stycznia 2024 r. jest art. 17 ust. 4a ustawy o świadczeniach rodzinnych, zgodnie z którym, w przypadku śmierci osoby wymagającej opieki, osoba sprawująca opiekę zachowuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego do ostatniego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpił zgon osoby wymagającej opieki. Analogiczna regulacja obowiązująca od 1 stycznia 2024 r. w sytuacjach gdy śmierć osoby wymagającej opieki nastąpi po 31 grudnia 2023 r. dotyczyć również będzie osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne na podstawie przepisów dotychczasowych (przepisy przejściowe art. 63 ust. 12 -14 u.ś.w.).
Szczegółowej informacji na temat nowych zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego jak i innych świadczeń rodzinnych w indywidualnych sprawach zainteresowane osoby uzyskać mogą w ww. gminnych organach właściwych, które od blisko 20 lat realizują świadczenia rodzinne, czyli w gminie w miejscu swojego zamieszkania.
